((کاکنج )) و ((سگ انگور)) که خود را معرفى کردند برادران من مى باشند، ولى تاجریزى اصل و واقعى من هستم . عربى من ((حلو مره )) بوده و فرنگیها به من دوس آمر مى گویند، این روزها در محافل داروسازى براى اینکه فرقى بین من و سایر انواع گذاشته شود به من تاجریزى پیچ گویند، زیرا گیاه علفى بالا رونده است . من در اطراف تبریز، اصفهان ، رشت - حوالى رودبار بالاده برزوئیل ، لاهیجان ، و همچنین جنوب شرقى ایران مثل بلوچستان مى رویم .برگهاى گیاه من متناوب بوده ، و شکل ظاهرى آنها در قاعده ساقه شبیه قلب است ، ولى در قسمت فوقانى سه تایى است . گلهاى من بنفش کوچک و چترى بوده ، و در فاصله خرداد تا شهریور ظاهر مى شود. میوه من آبدار، بیضى شکل و آویخته است ، پس از رسیدن سرخ رنگ مى شود و داراى دانه هاى مسطح است ، در صورتى که دانه هاى سگ انگور کروى است . قسمت مورد استفاده من علاوه بر ساقه هاى مسن و برگ گیاه من مى باشد که همگى آنها پیشاب آور مقوى و تصفیه خون بوده و کمى مخدر مى باشند، و براى بیماریهاى جلدى و سرطان نافع هستند. براى تسکین درد استخوان ، ترشحات زنانه ، استسقا، برونشیت مزمن ، نزله مزمن ، سیاه سرفه ، تنگ نفس ، نقرس ، یرقان و پیدا شدن آلبومین در ادرار تجویز مى شوند. ضماد برگ من براى امراض جلدى مزمن ، اگزما، خارش ، داءالصدف ، سودا و تبخال سود فراوان دارد، و از آن مى توان براى درمان زخمهاى سرطانى استفاده کرد. دود و بخور دانه من چرک گوش را خشک و از فساد چرکها دیگر جلوگیرى مى نماید.
از جوشانده صد گرم جوانه و برگهاى من در یک لیتر آب دو لیوان در روز تجویز مى شود.
زبان خوراکیها جلد سوم
سایت غدیر
دانه هاى من که به پنبه دانه معروف شده اند، داراى بیست تا سى درصد روغن قابل استخراج مى باشند. من زرد رنگ بوده ، و در زمستان در حرارت دو تا چهار درجه بالاى صفر منجمد مى شود، و داراى ویتامین ((اى )) مى باشد. روغن من خوراکى است ، مشروط بر اینکه کاملا تصفیه شده و بوى آن گرفته شده باشد. در غده هاى ترشحى واقع در ضخامت لپه دانه من ، دو ماده رنگى و سمى وجود دارد و دانه هاى من موقعى به مصرف خوراکى و دارویى مى رسند بایستى عارى از این غده هاى ترشح کننده باشند. مغز دانه هاى من مصارف متعدد و فواید بسیار دارد، ولى بزرگترین این خواص زیاد کردن نطفه است و کسانى که به علت کمى نطفه بچه دار نمى شوند، بایستى سه ماه مرتبا روزى پنج مثقال مغز دانه هاى مرا میل نمایند.
خوردن مغز مقشر دانه هاى من سینه و شکم را نرم مى کند، و درمان سرفه است . با دارچین و شکر براى سرد مزاجان و با سکنجبین براى آنهایى که مزاجى گرم دارند براى تقویت غرایز جنسى به کار مى رود. مغز دانه هاى من براى زنان بچه شیرده نیز نافع است ، چون شیر را زیاد مى کند و مقدار چربى و مواد سفیده آن را بالا مى برد. شکوفه گیاه من نشاط آور است ، و شربتى که با آن بسازند براى رفع خفقان و اختناق سود فراوان دارد و براى درمان وسواس و ابتداى جنون مفید است و داروسازان سنتى ایران را عقیده بر آن بود که عقل و هوش را زیاد مى کند. ضماد شکوفه و برگ من همراه با پنبه سوخته ورمها را فرو مى برد و خارش بدن را برطرف مى کند، و از تاول زدن پس از سوختن جلوگیرى مى نماید، آب برگ من اسهال را بند مى آورد مشروط بر اینکه با آب سیب مخلوط شده و خورده شود. پوست ریشه گیاه گیاه من قاعده آور است ، و خون رحم را بند مى آورد، پنبه مخصوصا وقتى چربى آن گرفته شده و هیدروفیل ، یعنى جاذب آب شود، داراى مصارف و فواید پزشکى زیاد است ، و بسیارى از بانوان هنگام عادت ماهانه از آن و فراورده هاى آن استفاده مى نمایند.
در صنعت از پنبه و روغن من زیاد استفاده مى شود و پزشکان سنتى ایران ، پوشیدن لباس پنبه اى را مفید مى دانستند. من داراى انواعى به صورت درختچه نیز مى باشم که در مشرق بنگال ، نواحى مصر علیا، ایران ، چین ، و ژاپن مى روید و انواع وحشى آن نیز به طور خودرو در ایران دیده شده است .
چنانچه زخمهاى گود شده را از پنبه سوخته پر کنید، چرک آنها را کشیده و آنها را خشک مى کند. اگر مرا گرم کرده و بر روى ورمهاى دردناک ببندید، درد آنها را تسکین خواهم داد، و براى اینکه نتیجه بهتر بدهد بهتر آن است که قبلا روى آن زنجبیل و زرنباد نرم کرده بمالید، و بعد روى آن پنبه گرم کرده گذاشته و ببندید و همینکه پنبه سرد شد، دوباره آن را گرم کنند و مدتى بگذارند. براى فروکش ورم بیضه و تسکین درد آن دستور داده اند که دانه پنبه را از غوزه جدا کرده ، و بکوبند و پس از گرم کردن برروى برگ بیدانجیر پهن کنند و بر روى ورم بیضه بگذارند و همچنین دستور داده اند که اگر تخم پنبه را کوبیده ، با کمى زنجبیل مخلوط کرده و پنبه را با آن آغشته کرده ، فتیله سازند و بعد یک سر آن را برزگیل میخى بسته و سر دیگر آن را آتش بزنند به طورى که گرمى و حرارتش به زگیل برسد، ولى نسوزاند، و این عمل را سه روز متوالى روزى یک بار تکرار کنند، زگیل افتاده و از بین مى رود.
کنف که در گیلان و مازندران مى روید و با آن گونه مى بافند، از خانواده پیبه بوده و گیاه آن خواصى نظیر پنبه دارد، و همچنین نوع دیگر از آن در بلوچستان مى روید که تاکنون در اطراف آن مطالعه و تحقیق نشده است . ممکن است این گیاه سینبل باشد که داروسازان سنتى به آن اشاره کرده و آن را چنین تعریف کرده اند: درختى است هندى بسیار بزرگ ، چوب آن شبیه انجیر سفید و سبک برگ آن شبیه برگ گردو و از آن درازتر و گل آن سرخ تیره و بزرگ شبیه لاله و ریشه درخت کوچک و آن شبیه کوکب و شقاقل و مغز آن سفید و پوست آن نباتى رنگ و میوه آن شبیه غوزه پنبه و در چوب آن پنبه بسیار نرمى وجود دارد و درخت آن دو نوع است . خاردار و بى خار، و خاردار آن بهتر از بى خار است ، و قسمت مورد استفاده این گیاه بیخ آن است که قبل از آنکه گیاه گل کند، باید آن را در آورده و با کارد چوبى ورق ورق کرده ، و در سایه خشک نمایند و بعد کوبیده با هم وزن آن نبات سفید دوباره کوبیده و به صورت قاووت در آورند. خوردن آن قاووت روزى یک تا سه گرم به مدت چهل روز براى تقویت جسمانى و غریزى نتیجه بسیار عالى دارد، و همچنین اسهال خونى و بلغمى را بند مى آورد و براى معالجه دمل و زخمهاى جلدى ، جذام ، فساد خون و صفرا سودمند است ، و همچنین شهرت دارد که اگر پنبه این گیاه را در گوش نمایند آن را کر مى کند.
زبان خوراکیها جلد سوم
سایت غدیر
فارسى من پنبه نسوز است ، به من پنبه کوهى و آذرشست هم مى گویند. عربى من حجر الفتیله است . من نوعى سنگ آتشفشانى هستم که از ترکیب سیلیکات کلسیم و سیلیکات منیزى به صورت الیاف در آمده ام ، الیاف من مانند پنبه نرم و قابل انعطاف و تابیدن است و از این رو در نساجى مى توان از من استفاده کرد و پارچه هاى نسوز بافت ، در گذشته از من براى خانه هاى اعیان و اماکن مذهبى فتیله درست مى کردند و در چراغهاى روغن نسوز مى گذاشتند، امروز در صنایع براى تهیه الیاف نسوز بیشتر از من استفاده مى شود، داروسازان سنتى ایران عقیده داشتند که پنبه نسوز براى التیام جراحات مخصوصا جراحات حیوانى نظیر ندارد. معادن پنبه نسوز در کرمان فراوان است ، و خارج از ایران در چین و چند کشور دیگر دیده مى شود. در طب جدید هیچگونه مصرف دارویى براى آن قایل نیستند.
زبان خوراکیها جلد سوم
با اینکه من از قدیم در ایران فراوان بوده ، و هستم ، و با اینکه خیلى زود گرسنه را سیر مى کنم ، و هیچگونه خاصیت چاق کردن ندارم ، و از خوردن من ضررى متوجه اشخاص نمى شود. معذلک پزشکان و داروسازان و غذاشناسان مرا نادیده گرفته ، و براى لاغر شدن و لاغر کردن از من استفاده نمى کنند. من از تمام حبوبات زودتر هضم میشوم ، و به هیچوجه در معده نفخ نمى کنم . مشروط بر اینکه پوست مرا گرفته باشند، و در غیر این صورت ، پوست دانه من قابض بوده ، و ایجاد یبوست مى نمایند، به علت داشتم ویتامین هاى آ و ب مقوى نیروى بینایى و اعصاب مى باشم ... درمان سردرد حاد و آب ریزش بینى هستم . سرفه و تب را تسکین مى دهم ، پخته من با روغن بادام و سایر روغن هاى گیاهى مولد خون صالح است ، و پخته من با پوست و ترشى ها، شکم روش را بند مى آورد.
یکى از مشخصات من آن است که با وجود سردى که دارم ، لوزالمعده را وادار به ترشح انسولین نکرده ، و قند خون را پایین نمى آورم . طبیعت در وجود من درشتى و نرمى را به در آمیخته است هم براى لینت و هم براى بند آمدن شکم روش مفید مى باشم ، اگر مقصود از خوردن من لینت مزاج باشد، از دانه هاى پوست کنده من استفاده کنید، و برعکس براى قبض معده ، مرا با پوست به کار برید، و براى این کار بهتر است دانه پوست نکنده مرا بو داده ، و بعد بپزید و با دانه هاى مرا با پوست در آب جوشانده و آب آن را که حاوى لعاب و ماده نرم کننده اى است ، دور بریزید و بعد آب تاره ریخته ، دوباره بپزید و میل نمایید و اگر مقصودتان از جمع کردن مزاج تسکین فشار صفرا و خون باشد، مرا با انار و یا سماق میل نمایید.
پیران و صاحبان مزاج سرد و کسانى که در معده شان رطوبت زیاد است ، باید مرا همراه با ادویه مثل - دارچین - فلفل - زنجبیل - خردل میل نمایند و صاحبان مزاج گرم بهتر است به غذاهاى خود که با من درست مى کنند، چاشنى هاى ترش مثل : رب انار - رب گوجه و آب سماق و غیره بزنند - پماد پخته من ، یا سرکه براى اگزما و امراض جلدى نافع است ، مالیدن پخته دانه هاى من به اعصابى که خواب رفته و بى حس شده اند، مفید است و درد آنها را تسکین مى دهد.
یکى از برادران من در هندوستان به عمل مى آید و داراى لعاب بیشترى بوده و به آن ماشدارو مى گویند.
با من مى توانید ماش پلو - آش ماش و قلیه کدو با ماش که از غذاهاى ایرانى هستند تهیه کنید - در آش ماش شلغم - کدو و هویج هم مى توانید اضافه کنید، و به خواص آن بیفزایید. آش ماش با شلغم مرهم سینه بوده ، آن را نرم و باز مى نماید.
براى تهیه قلیه کدو با ماش - کدو و گوشت را کمى سرخ کرده ، و آب ریخته بگذارید بجوشد. بعد دانه هاى پوست کنده و مقشر مرا جداگانه با آب پخته به آن بیفزایند، و بعد روى آتش بگذارید، و به هم بزنید تا آب تقریبا تمام شود، و بعد به آن پیاز داغ یا سیر داغ اضافه کنید. بعضى ها به آن مقدارى کوفته ریزه اضافه مى کنند. قلیه هویج یا ماش هم به همین دستور تهیه مى شود، و قلیه کدو و هویج با ماش طعم خوشى دارد.
قلیه ها غذاهاى مخصوص ایرانى هستند که تهیه آنها تقریبا منسوخ شده ، و در کتاب جامع الحکمتین چنین مى نویسد:
- پس نباتى که از زمین برآید و چنان شود که غذاى مردم را شاید...و اگر شرح آن غذاها از دیگ (پخت )ها و قلیه ها و بریانها و حلاوى کرده آید سخن دراز شود (جامع الحکمتین صفحه 205).
غدیر
|
حرمت مى را که مى گشنیز دیک عیش هاست |
|
بر سر گشنیزه حصرم روان افشرده اند |
خاقانى
من مقوى مغز و قلب مى باشم - براى رفع خفقان - وسواس و هیسترى (غش ) سودى فراوان دارم .
بیشتر خواص من در برگ و میوه من است که آن را تخم گشنیز یا تخم جلجلان نامیده اند، هرگز در خوردن من زیاده روى نکنید، زیرا باعث خواب هاى پریشان شده ، مضر و خطرناک میباشم . مقدار خوراک برگ من 35 گرم و بذر من چهارگرم است ، و چنانچه بیش از این مقدار خورده شود، شخص را در حالت لکنت زبان و کندى ذهن است . در عادت ماهانه بانوان اختلالاتى پدیدار مى کنم . خون آنها را بند آورده ، و عوارض زیاد همراه دارم .
میوه من عالیترین مقوى معده ، و بهترین محلل غذا است ، محرک اشتها بادکش و معرق است ، و بیشتر در بیماریهاى دستگاه گوارش از تخم من استفاده مى کنند، و بهترین راه براى استفاده از آن دم کرده ده تا سى در هزار است .
من داراى ویتامین ((آ)) و ((ب (( بوده ، و سرشار از ویتامین ((ث (( هستم . مضمضه آب من ، جوشهاى دهان را از بین مى برد. لثه ها را محکم کرده ، و از خونریزى آن جلوگیرى مى کند و درد دندان کرم خورده را تسکین مى دهد. من داراى سبزینه بوده و یک اسانس قوى همراه دارم . درصد گرم میوه من ، یک گرم اسانس و بیست گرم مواد چربى است . جهت سینه درد، دارویى ارزنده هستم ، جوهر من از راه ادرار دفع مى شود و بین راه مجارى را ضد عفونى کرده ، زخمهاى آنها را معالجه مى کنم . شیره میوه من اسهال خونى را بند آورده ، و بو داده آن براى اسهال و خونریزى معدى نافع است ، عده اى براى رفع سر درد و معالجه زکام ، میوه مرا در آتش انداخته ، و از دود آن استفاده مى کنند. این دود ضد عفونى کننده محیط و مجارى تنفس است ، ولى براى مبتلایان به تنگى نفس و کسانى که نسبت به آن حساسیت دارند خوب نیست ! برگ من مسکن صفرا و التهاب معده و برطرف کننده عطش زیاد است و از قى کردن جلوگیرى مى کند. ضماد برگ من از شدت حرارت جراحات و سوزش آنها جلوگیرى کرده ، و براى باد سرخ و بثورات جلدى اگزما توصیه و تجویز شده است . ضماد من با آرد جو، خنازیر و زخمهاى سفت را تحلیل مى برد. سابقا براى معالجه زخم هاى سرطانى سرب را با آب من ساییده و روى زخم مى گذاشتند.
تخم من ضد کرم بوده ، و از رشد آنها در معده جلوگیرى مى کند.
اگر نسبت به بوى من حساسیت دارید، از داروهاى مدر استفاده کنید و اگر در اثر زیاده روى در خوردن من مسموم شدید پس از استفراغ تخم مرغ و شیر میل نمایید.
کوبیده میوه من ، مخلوط با فلفل و نمک حافظ گوشت در برابر فساد بوده و در صنعت کنسروسازى مورد استفاده قرار مى گیرد، مرا از دوستان با وفاى خود بدانید، ولى در استفاده از من زیاده روى ننمایید. با من آش گشنیز، گشنیز پلو، تهیه کنید و در آش ها و خورش هاى سبزى دار، کمى از برگ من بریزید و افزودن آن را به سوپ و آش بیماران و اطرافیان آنها، مخصوصا مبتلایان به امراض عفونى فراموش نفرمایید. من غرایز جنسى را کم مى کنم و سابقا چنین عقیده داشتند که اگر مرا به ران زنان باردار هنگام وضع حمل آویزان کنند، زایمان را سریع مى نمایم . من خود چنین ادعایى ندارم ، ولى بوى من در اتاق زایمان مفید بوده و بى فایده نیست !
غدیر