زبان خوراکیها جلد سوم
سایت غدیر
فارسى من عروسک پشت پرده است ، به من آلبالوى زمستانى ، عروسک پس پرده ، عروس در پرده ، کچومن ، جوز المرج ، صب اللهو، کریس الیمود، حب التوم و اسفوند و لیون گویند. در کتب داروسازى سنتى مرا کاکنج خوانده اند، در زبان فرانسوى به من الکنج مى گویند. داروسازان سنتى ایران مرا نوع نر تاجریزى دانسته ، بستانى و کوهى مرا کاکنج منوم مى دانستند. من در اطراف تهران ، قصر قجر، تجریش ، در نواحى مرکزى ایران مخصوصا اطراف اصفهان در شمال ایران آذربایجان ، رودبار، کوشک ، جنگلهاى حسن بگلو مى رویم . چند نوع از گیاه من در آمریکاى به عمل مى آید که اهالى محل آنها را خام خورده ، و با آنها سس تهیه مى نمایند.
ساقه گیاه من راست و زاویه دار مایل به رنگ قرمز با رنگهاى بیضى شکل نوک تیز به رنگ سبز مى باشد. گلهاى من فاصله مرداد تا شهریور ظاهر مى شود و غالبا بطور منفرد در روى ساقه قرار دارند. میوه من آبدار به رنگ قرمز و به بزرگى یک گیلاس بوده و پوشیده از پرده است که از به هم پیوست کاسبرگها حاصل شده است ، و به همین جهت به مانند عروسى است که در پس پرده قرار گرفته ، و به آن عروسک پشت پرده هم مى گویند .
در داخل میوه من دانه هاى کوچک مسطح به رنگ سفید دیده مى شود، داراى نوش فراوان بوده و زنبور عسل به نوش و دانه هاى من علاقه و توجه فراوان دارد. قسمت مورد استفاده من میوه من است ، ولى از برگها و دانه هاى من هم استفاده مى شود،. میوه من سرشار از ویتامین ((ث )) مى باشد و تقریبا دو برابر لیموترش ویتامین ((ث )) دارد، و علاوه بر ویتامین داراى جوهر لیمو و قندهاى گوناگون است . در برگهاى من ماده تلخى وجود دارد و از میوه و کاسبرگهاى من ماده رنگین استخراج مى نماید. میوه من ملین ، برگ و ساقه و کاسبرگهاى گل من مقوى و تصفیه کننده خون ، و بهترین دارو براى دفع خیز حاصله از پیدایش آلبومین در ادرار است . امراض سخت کلیه و مثانه ، استسقا، نقرس و یرقان را معالجه مى نماید.
ضماد برگ من پوست را نرم مى کند، و ناراحتیهاى جلدى را برطرف مى سازد، چکاندن عصاره من درمان خوبى براى زخم گوش مى باشد، دود و بخور دانه هاى من نیز براى گوش درد مفید بوده و چرک آن را خشک مى کند، و نیز براى تنگ نفس مفیده بوده ، کرم معده ، مخصوصا کرم کدو را ساقط مى نماید. مالیدن عصاره من بواسیر را برطرف مى کند، و زخمهاى مزمن را درمان کرده ، و از فساد و چرک کردن آنها جلوگیرى مى نماید.
نوعى کوهى من پیشاب آور بوده ، و یک مثقال آن خواب آور مى باشد. ولى زیاده روى در خوردن آن باعث جنون مى شود، مقدار خوراک میوه رسیده من ده تا بیست عدد میوه در روز است . با میوه من شربت مربا و ترشى درست مى کنند، و براى این کار لازم است میوه را از پرده بیرون آورند تا تلخ نشود، از میوه من بطور دمکرده و جوشانده به عنوان پیشاب آور مى توان استفاده نمود.
زبان خوراکیها جلد سوم
سایت غدیر
زبان خوراکیها جلد سوم
سایت غدیر
((کاکنج )) و ((سگ انگور)) که خود را معرفى کردند برادران من مى باشند، ولى تاجریزى اصل و واقعى من هستم . عربى من ((حلو مره )) بوده و فرنگیها به من دوس آمر مى گویند، این روزها در محافل داروسازى براى اینکه فرقى بین من و سایر انواع گذاشته شود به من تاجریزى پیچ گویند، زیرا گیاه علفى بالا رونده است . من در اطراف تبریز، اصفهان ، رشت - حوالى رودبار بالاده برزوئیل ، لاهیجان ، و همچنین جنوب شرقى ایران مثل بلوچستان مى رویم .برگهاى گیاه من متناوب بوده ، و شکل ظاهرى آنها در قاعده ساقه شبیه قلب است ، ولى در قسمت فوقانى سه تایى است . گلهاى من بنفش کوچک و چترى بوده ، و در فاصله خرداد تا شهریور ظاهر مى شود. میوه من آبدار، بیضى شکل و آویخته است ، پس از رسیدن سرخ رنگ مى شود و داراى دانه هاى مسطح است ، در صورتى که دانه هاى سگ انگور کروى است . قسمت مورد استفاده من علاوه بر ساقه هاى مسن و برگ گیاه من مى باشد که همگى آنها پیشاب آور مقوى و تصفیه خون بوده و کمى مخدر مى باشند، و براى بیماریهاى جلدى و سرطان نافع هستند. براى تسکین درد استخوان ، ترشحات زنانه ، استسقا، برونشیت مزمن ، نزله مزمن ، سیاه سرفه ، تنگ نفس ، نقرس ، یرقان و پیدا شدن آلبومین در ادرار تجویز مى شوند. ضماد برگ من براى امراض جلدى مزمن ، اگزما، خارش ، داءالصدف ، سودا و تبخال سود فراوان دارد، و از آن مى توان براى درمان زخمهاى سرطانى استفاده کرد. دود و بخور دانه من چرک گوش را خشک و از فساد چرکها دیگر جلوگیرى مى نماید.
از جوشانده صد گرم جوانه و برگهاى من در یک لیتر آب دو لیوان در روز تجویز مى شود.
زبان خوراکیها جلد سوم
سایت غدیر
دانه هاى من که به پنبه دانه معروف شده اند، داراى بیست تا سى درصد روغن قابل استخراج مى باشند. من زرد رنگ بوده ، و در زمستان در حرارت دو تا چهار درجه بالاى صفر منجمد مى شود، و داراى ویتامین ((اى )) مى باشد. روغن من خوراکى است ، مشروط بر اینکه کاملا تصفیه شده و بوى آن گرفته شده باشد. در غده هاى ترشحى واقع در ضخامت لپه دانه من ، دو ماده رنگى و سمى وجود دارد و دانه هاى من موقعى به مصرف خوراکى و دارویى مى رسند بایستى عارى از این غده هاى ترشح کننده باشند. مغز دانه هاى من مصارف متعدد و فواید بسیار دارد، ولى بزرگترین این خواص زیاد کردن نطفه است و کسانى که به علت کمى نطفه بچه دار نمى شوند، بایستى سه ماه مرتبا روزى پنج مثقال مغز دانه هاى مرا میل نمایند.
خوردن مغز مقشر دانه هاى من سینه و شکم را نرم مى کند، و درمان سرفه است . با دارچین و شکر براى سرد مزاجان و با سکنجبین براى آنهایى که مزاجى گرم دارند براى تقویت غرایز جنسى به کار مى رود. مغز دانه هاى من براى زنان بچه شیرده نیز نافع است ، چون شیر را زیاد مى کند و مقدار چربى و مواد سفیده آن را بالا مى برد. شکوفه گیاه من نشاط آور است ، و شربتى که با آن بسازند براى رفع خفقان و اختناق سود فراوان دارد و براى درمان وسواس و ابتداى جنون مفید است و داروسازان سنتى ایران را عقیده بر آن بود که عقل و هوش را زیاد مى کند. ضماد شکوفه و برگ من همراه با پنبه سوخته ورمها را فرو مى برد و خارش بدن را برطرف مى کند، و از تاول زدن پس از سوختن جلوگیرى مى نماید، آب برگ من اسهال را بند مى آورد مشروط بر اینکه با آب سیب مخلوط شده و خورده شود. پوست ریشه گیاه گیاه من قاعده آور است ، و خون رحم را بند مى آورد، پنبه مخصوصا وقتى چربى آن گرفته شده و هیدروفیل ، یعنى جاذب آب شود، داراى مصارف و فواید پزشکى زیاد است ، و بسیارى از بانوان هنگام عادت ماهانه از آن و فراورده هاى آن استفاده مى نمایند.
در صنعت از پنبه و روغن من زیاد استفاده مى شود و پزشکان سنتى ایران ، پوشیدن لباس پنبه اى را مفید مى دانستند. من داراى انواعى به صورت درختچه نیز مى باشم که در مشرق بنگال ، نواحى مصر علیا، ایران ، چین ، و ژاپن مى روید و انواع وحشى آن نیز به طور خودرو در ایران دیده شده است .
چنانچه زخمهاى گود شده را از پنبه سوخته پر کنید، چرک آنها را کشیده و آنها را خشک مى کند. اگر مرا گرم کرده و بر روى ورمهاى دردناک ببندید، درد آنها را تسکین خواهم داد، و براى اینکه نتیجه بهتر بدهد بهتر آن است که قبلا روى آن زنجبیل و زرنباد نرم کرده بمالید، و بعد روى آن پنبه گرم کرده گذاشته و ببندید و همینکه پنبه سرد شد، دوباره آن را گرم کنند و مدتى بگذارند. براى فروکش ورم بیضه و تسکین درد آن دستور داده اند که دانه پنبه را از غوزه جدا کرده ، و بکوبند و پس از گرم کردن برروى برگ بیدانجیر پهن کنند و بر روى ورم بیضه بگذارند و همچنین دستور داده اند که اگر تخم پنبه را کوبیده ، با کمى زنجبیل مخلوط کرده و پنبه را با آن آغشته کرده ، فتیله سازند و بعد یک سر آن را برزگیل میخى بسته و سر دیگر آن را آتش بزنند به طورى که گرمى و حرارتش به زگیل برسد، ولى نسوزاند، و این عمل را سه روز متوالى روزى یک بار تکرار کنند، زگیل افتاده و از بین مى رود.
کنف که در گیلان و مازندران مى روید و با آن گونه مى بافند، از خانواده پیبه بوده و گیاه آن خواصى نظیر پنبه دارد، و همچنین نوع دیگر از آن در بلوچستان مى روید که تاکنون در اطراف آن مطالعه و تحقیق نشده است . ممکن است این گیاه سینبل باشد که داروسازان سنتى به آن اشاره کرده و آن را چنین تعریف کرده اند: درختى است هندى بسیار بزرگ ، چوب آن شبیه انجیر سفید و سبک برگ آن شبیه برگ گردو و از آن درازتر و گل آن سرخ تیره و بزرگ شبیه لاله و ریشه درخت کوچک و آن شبیه کوکب و شقاقل و مغز آن سفید و پوست آن نباتى رنگ و میوه آن شبیه غوزه پنبه و در چوب آن پنبه بسیار نرمى وجود دارد و درخت آن دو نوع است . خاردار و بى خار، و خاردار آن بهتر از بى خار است ، و قسمت مورد استفاده این گیاه بیخ آن است که قبل از آنکه گیاه گل کند، باید آن را در آورده و با کارد چوبى ورق ورق کرده ، و در سایه خشک نمایند و بعد کوبیده با هم وزن آن نبات سفید دوباره کوبیده و به صورت قاووت در آورند. خوردن آن قاووت روزى یک تا سه گرم به مدت چهل روز براى تقویت جسمانى و غریزى نتیجه بسیار عالى دارد، و همچنین اسهال خونى و بلغمى را بند مى آورد و براى معالجه دمل و زخمهاى جلدى ، جذام ، فساد خون و صفرا سودمند است ، و همچنین شهرت دارد که اگر پنبه این گیاه را در گوش نمایند آن را کر مى کند.
زبان خوراکیها جلد سوم
سایت غدیر